Kıtalararası demir yolu ABD’yi ebediyen nasıl değiştirdi?
Kıtalararası demir yolu, Anglo-Avrupalı kültürünü ülke çapında yaydı ve ticaretin gelişmesini sağladı ancak rayı inşa eden Çinli işçilerin hikayesi unutulmaya yüz tuttu.
Roland Hsu, Kaliforniya’nın Sierra Nevada Dağları’ndaki Donner Zirvesi boyunca uzanan tren tünellerinin içinde dururken, ‘’Çekilen acıyı adeta hissedebiliyorsunuz.’’ diyor.
Pürüzlü ve girintili çıkıntılı tünelin duvarları günümüz makinalarıyla yapılan alt geçitlere pek de benzemiyor. Buna karşın 1860’larda Çinli işçiler granit patlatarak ve Sierra Nevada boyunca 15 mili özenle elleriyle yonttular. Böylece ilk kıtalararası demir yolu, Sacramento Kaliforniya’dan Omaha Nebraska’ya 1800 mil boyunca yolcularını taşıyabilir, seyahat süresini altı aydan altı güne indirebilir ve ulusu ebediyen dönüştürebilirdi. Çinli demir yolu işçilerinin yaşantılarına daha fazla ışık tutmak isteyen Stanford’daki Kuzey Amerika’daki Çinli Demir-Yolu İşçileri Projesi araştırmasını yürüten Hsu, ‘’Granitte, elle büyük bir delik açmak için büyük bir demir çubuğu tutabilen dört adam gerekiyordu.’’ diyor. ‘’Beşinci bir adam balyozla vururdu, sonra çubuğu çeyrek tur döndürüp tekrar vururlardı ve böyle devam ederlerdi. Delik açmak için kara barutu doldurup, ateşleyip ve kaçarlardı. Hidrolik yoktu.’’ diye ekliyor.
Bu yorucu inşaat süreci işçilerin sadece günde santim santim ilerlediği anlamına geliyordu. Donner Zirvesi’ndeki yaklaşık 1700 ft (518,16 m) uzunluğundaki tüneli delmek iki buçuk yıl sürmüştü. Yakından bakıldığında, ‘’Demir çubuğun darbe izlerini hala görebilirsiniz.’’ diyor Hsu.
Bu devasa mühendislik harikasının ABD için büyük etkileri oldu. Ticaretin gelişmesini sağladı ve 1880’lere gelindiğinde, demir yolu her yıl 50 milyon dolar değerinde navlun taşıyordu.
Demir yolu hattı boyunca yeni kasabalar oluştukça Amerikalıların yaşadığı yerler değişti, batı yönünde genişlemeyi teşvik etti ve seyahat etmeyi daha uygun fiyatlı hale getirdi. Ancak proje aynı zamanda ormanları tahrip etti, birçok Amerika yerli kabileyi yerinden etti ve Anglo-Avrupalı etkisi ülke genelinde hızla yayıldı. Dahası bunun ağır bedelleri oldu. Altı yıllık inşaat sırasında tahminen 1200 Çinli işçi öldü ve hayatta kalanlarsa ırk ayrımcılığına ve tehditlere maruz kaldı.
Günümüzde Amtrak’ın Zephyr treni, 150 yıldan daha fazla bir süre önce Çinli işçiler tarafından yapılan en zorlu kısımların çoğunda istikrarla yol almaya devam ediyor. Sierra Nevada Dağları’na tırmanırken yolculuk karla kaplı tepelerin ve yükselen çam ve köknar ağaçlarının engin manzarasını sunmaktadır. (San Francisco Körfez Bölgesi ve Şikago’yu birbirine bağlayan demir yolu hattının geri kalanı asıl Kıtalararası demir yolundan sonra oluşturulan farklı bir rotada gidiyor.)
19. yüzyılın en büyük mühendislik girişimi
Çinli işçilerin yaya olarak yaptıkları çalışmaya daha yakından bakmak da mümkün. Tahoe Ulusal Ormanı yakınında Donner Geçidi Yolu boyunca, bir plaka; toprak kaymaları rayın üstünü kapatmasın diye bugün hala üzerindeki toprağı sıkıca tutan 75 ft’lik (22,86 m) bir istinat duvarı olan ‘’Çin Duvarı’na’’ dikkatleri çekiyor. Plakayı yerleştiren Truckee-Donner Tarih Derneği tarafından "mühendislik harikası" olarak adlandırılan duvar, herhangi bir çimento ya da harç kullanmadan üst üste taş istifleyerek Çinli "usta inşaatçılar" tarafından inşa edildi.
Duvarın hemen üstünde, artık kullanılmayan ancak korkusuz yürüyüşçülerin ulaşabildiği demir yolunun bir kısmı yer alıyor. Raylar sökülmüş ve patika artık işaretsiz bir yol. 7000 ft’den (2133,60 m) daha fazla yükseklikte uzaktaki Donner Gölü’nün tablo gibi manzaralarına açılıyor. Burası yürüyüşçülerin bir dizi tünel boyunca yürüyebileceği yaklaşık 1700 ft (518,16 m) uzunluğundaki 6 No’lu Tünel de dahil -ki bu dağlar boyunca uzanan 15 tünelden en uzunu- rayları korumak için yapılmış kar tünellerinden oluşuyor.
Tünellerden birinin girişinde durup diğer uçtaki küçük günışığı hüzmesini görmek, sadece bu açıklığı oymanın ne kadar zor olduğunu değil, aynı zamanda Çinli işçilere ne kadar kötü davranıldığını haberdar ettiğinden ürkütücü -ve evet, acı verici- hissettiriyor. Bir yerden sonra, inşaatı hızlandırmak amacıyla günün her saatinde çalıştılar, her ekip tek seferde saatlerce karanlıkta kaldı.
Bu yapılar şu anda Çinli işçilerin döktükleri terlerin ve fedakarlıklarının kanıtı olarak duruyor. ABD tarihinde uzun zamandır silinmeye yüz tutmuş bir mirası da yansıtıyorlar. Ancak Asyalı karşıtı nefretin son zamanlardaki yükselişiyle birlikte, ilk ulusal Asyalı-Pasifik Amerikalı müzesinin kurulması ve Illinois, New Jersey ve diğer eyaletlerde Asyalı Amerikalı ve Pasifik Adalı tarihini okul çağındaki öğrencilere öğretmek için yeni yasaların çıkarılması da dahil, Çinli işçilerin böylesine devasa bir işi tamamlamadaki rolünün farkına varılması için yenilenen bir çabadır.
Çinli demir yolu işçilerinden biri büyük büyük babası olan tarihçi Connie Young Yu, ‘’19. yüzyılın en büyük mühendislik girişimi ve aynı zamanda eyaletleri birbiriyle birleştirecek rayları inşa edecek olanın Çinliler olacağını düşünmek de büyük bir girişimdi.’’ diyor
Çinli işçiler ABD’nin en büyük demir yolunu inşa etmeyi hiçbir zaman amaçlamadılar. Central Pacific Demiryolları ve Union Pacific Demiryolları, Kongre tarafından ülkeyi birbirine bağlayacak bir demir yolu inşa etmekle görevlendirildi. Bununla birlikte, Central Pacific Demiryolları o zamanlar yeterince beyaz işçi tutamadı, birçoğu madenlerde daha fazla kazanç olduğu için ayrıldı.
1864’te Central Pacific Demiryolları, son teslim tarihine yetişmesi için çok ciddi bir ihaleyle Çinli işçileri kiralamaya başladı. İlk Çinli işçilerin çoğu, 1840'ların sonlarında ve 1850'lerin başlarında Gold Rush (Altına Hücum) için zaten Kaliforniya'daydı. Daha fazla işçi, devamlı çalışma ve ücret vaatleriyle Çin'den işe alındı. Sonuç olarak CRWNAP'a göre, tahmini 20.000 Çinli demiryolunda çalıştı ve Central Pacific Demiryolları’nın iş gücünün %90’ını oluşturdu.
Doğudan batı tarafına Union Pacific Demiryolları inşaata başladı. Central Pacific Demiryolları’nın rayları, Union Pacific Demiryolları’nın raylarıyla birleşmeden önce yüksekliği 14.000 ft’den (4267,20 m) fazla bir dizi dağ olan Sierra Nevada’dan geçmek zorunda olduğundan projenin Central Pacific Demiryollarına düşen kısmı şüphesiz daha zordu.
Haritaya ulaşmak için buraya tıkla
Bu hattı çekmek; çalılık araziyi temizlemek, tepeleri düzlemek ve rayları döşemek anlamına geliyordu öyle ki bunların çoğu da Çinli işçiler tarafından yapıldı. Genellikle haftada altı gün, günde 10-11 saat ve fırtınaların günde birkaç metre kar süpürebileceği kış aylarında bile durmadan çalışıyorlardı. CRWNAP’a göre, bu adanmışlıklarına rağmen bazılarına beyaz işçilerin sadece yarısı kadar ödeme yapılıyordu. Ayrıca Central Pacific Demiryolları Çinli işçilerin kimliklerini akılda tutma zahmetinde bulunmadı ve ilgisizce ‘’John Chinamen’’( Batı toplumlarında Çinlileri tek tipleştiren kurgusal bir karikatür karakteri) kitlesi olarak bahsetti.
1869’da Kıtalararası demir yolu tamamlandığında yerel yasalar ve eyalet yasaları, çete saldırıları ve linçler aracılığıyla Çin kökenli tüm insanları Amerika Birleşik Devletleri'nden çıkarmak için her türlü çaba gösterildi. Bazıları Çin’e dönse de küçük bir kısmı demir yolunun bakımı için kiralandı. Geri kalanlar Donner Zirvesi yakınındaki büyük bir demiryolu kasabası olan Truckee, Kaliforniya gibi yerlere yerleşmeye çalıştı. Çamaşırhane hizmetleri ve restoran gibi işletmeler kurdular. Bir bakıma, Çinli göçmenler Truckee nüfusunun %30 ila 40’ını oluşturuyordu. Ancak çok kısa süre sonra hoş karşılanmadıkları ortaya çıktı.
1875’te çıkan yangın Truckee’nin Çinli yerleşkelerini yakıp kül etti. Yangının çıkma sebebi olarak Çinliler ve ahşap evleri suçlansa da yakında bu yangınların basit kazalar olmadığı anlaşılacaktı. Çin toplumu, yangınların evlerini ve iş yerlerini daha fazla ve tekrar tekrar yok edebileceği Truckee Nehri’nin diğer tarafına yerleşmeye zorlandı. Özellikle aşağılıkça eylemlerden birinde, birkaç beyaz adam evlerini ateşe verdi sonra da yangından kaçışan Çinli yerleşimcilere ateş etti. Failler yakalanıp yargılansa da sonunda beraat etti.
Truckee Yöntemine gelirsek, kasabanın beyaz sakinlerinin Çinli işletmeleri ve Çin toplumunun üyeleriyle iş yapan tüm tüccarları boykot etme çabasındadır. 1880’lerin sonuna kadar, Çin toplumu bir avuç kalana kadar azaldı. Ülkenin dört bir yanında Çin toplumları benzer şekilde sürüldü veya yok edildi. Rekabetçi çalışma korkusu ve Çinlilere karşı ahlaki üstünlük duygusuyla beslenen milli Çin karşıtı nefret, Kongre’nin Çinlilerin ABD’ye girmesini yasakladığı “Çin Dışlama Yasasını” yürürlüğe koyduğu 1882’de doruk noktasına ulaştı. Yasa, 1943’e kadar yürürlükten kaldırılmadı.
Günümüzde, büyük Tahoe Gölü bölgesiyle birlikte Truckee şehri, popüler bir kayak merkezidir. Truckee'nin sadece 16 km güneyinde bulunan Palisades Tahoe (eski adıyla Squaw Vadisi), 1960 Kış Olimpiyatlarına ev sahipliği yapmıştır. Walt Disney'in 1941 tarihli kısa animasyonu Goofy ile Kayak Sanatı’na ilham kaynağı olan Sugar Bowl Resort, Çinli işçilerin inşa ettiği tünellere dayanıyor. Tüm uluslararası ilgiye rağmen, Çinli göçmenlerin bir zamanlar bölgede önemli bir varlığının olduğuna dair neredeyse hiçbir işaret yok. Truckee şehir merkezinde yürürken Çin mirasına dair tek ipucu, bir zamanlar bir Çin şifalı bitki dükkanına ev sahipliği yapan tuğla binayı işaret eden bir levhadır.
"Olmuş olması, tekrar olabileceği ve tekrar olmuş olması... Bu yüzden bunun hakkında konuşmaya devam ediyoruz ve bu yüzden durmayacağız." Kıtalararası demir yolunun başarısı ve acımasız sonuçlarının unutulmaması gerektiğini söylüyor Yu.
Kaynak: BBC
Editör: Hatice Zehra Şahin